Σύστημα υγείας Υψηλής αξίας

  1. Στρατηγική
  • Κάθε χώρα, θα πρέπει να διαθέτει ένα σύστημα υγείας μέσω του οποίου θα είναι δυνατή η ποιοτική παροχή υπηρεσιών υγείας με ταυτόχρονη μείωση του κόστους αυτής.
  • Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ) , αποτελεί τον συνδυασμό πόρων, οργάνωσης, χρηματοδότησης και διοικητικής διαχείρισης  έτσι ώστε να υλοποιείται ο στόχος της ποιοτικής παροχής υπηρεσιών υγείας και την ταυτόχρονη μείωση του κόστους της.
  • Επίσης, το Ε.Σ.Υ θα πρέπει να είναι σε τέτοια θέση και με τον κατάλληλο συνδυασμό, έτσι ώστε να είναι ανταγωνιστικό και να αξιοποιεί αφενός την πώληση υπηρεσιών υγείας μέσω της Διασυνοριακής Υγείας  και αφετέρου να συμμετέχει στην προώθηση του Θεραπευτικού Τουρισμού για την πώληση υπηρεσιών.
  • Συνεπώς, το Ε.Σ.Υ στρατηγικά θα πρέπει:
  1. Να αξιοποιήσει τους διαθέσιμους πόρους.
  2. Να έχει την κατάλληλη οργάνωση για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών αφενός και αφετέρου την απόκτηση συμμετοχής στην Διασυνοριακή Υγεία και τον Θεραπευτικό Τουρισμό.
  3. Να εφαρμόσει την κατάλληλη διοικητική και οικονομική διαχείριση, έτσι ώστε να μην εξαρτάται από κρατικά κονδύλια ή επιπρόσθετα κεφάλαια και συνεπώς να μην επιβαρύνει τους πολίτες της χώρας .
  4. Δομή του Ε.Σ.Υ

Για τον σκοπό αυτό η εθνική  Επικράτεια χωρίζεται σε υγειονομικές περιφέρειες  Σε κάθε υγειονομική περιφέρεια προΐσταται το Συμβούλιο Διοίκησης της υγειονομικής περιφέρειας του οποίου προεδρεύει ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Διοίκησης.

Το Συμβούλιο Διοίκησης,  το διορίζει ο Υπουργός  Υγείας. Το Συμβούλιο, είναι υπεύθυνο για την προώθηση και την ανάπτυξη των υπηρεσιών υγείας στην υγειονομική περιφέρεια και αναφέρεται στον Υπουργό Υγείας.

Σε κάθε υγειονομική περιφέρεια, υπάρχει ένα Περιφερειακό Νοσοκομείο, Κέντρο Υγείας αστικού και αγροτικού τύπου και στις ορεινές περιοχές αγροτικά Ιατρεία.

Υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγείας,  μπορούν να προσφέρουν οι Δήμοι και οι Κοινότητες της χώρας  κάτω από την εποπτεία του Υπουργού Υγείας.

Επίσης, σε κάθε περιφερειακό Νοσοκομείο ιδρύονται Πανεπιστημιακές Κλινικές και Πανεπιστημιακά Εργαστήρια ή Ερευνητικές  Μονάδες για την εκπαίδευση των Ιατρικών, Νοσηλευτικών, Παραϊατρικών Επαγγελμάτων και εν γένει επαγγελματιών υγείας.

Στην δομή του Ε.Σ.Υ, υπάγονται και τα Στρατιωτικά Νοσοκομεία και οι  μονάδες υγείας. Οι Ιδιωτικές Κλινικές,  Ιδιωτικά Εργαστήρια,  Ιατρεία και Διαγνωστικά Κέντρα του ιδιωτικού τομέα υπάγονται στο Ε.Σ.Υ της χωρας.

  • Λειτουργίες του Ε.Σ.Υ
    • Δημιουργία Πόρων και Πολιτικές Υγείας
    • Παροχή Υπηρεσιών Οικονομικές
    • Χρηματοδότηση Κοινωνικές
    • Διαχείριση Τεχνικές
    • Ρυθμιστικός Ρόλος Τεχνικές
  • Στόχοι του Ε.Σ.Υ
    • Ισότητα στην Υγεία
    • Ισότητα στην πρόσβαση
    • Ποιότητα
    • Απόδοση
    • Διαφάνεια
    • Αποτελεσματικότητα
    • Χαμηλό κόστος

Το Πρόβλημα: 

Σε όλο τον κόσμο η υγειονομική περίθαλψη αντιμετωπίζει δύο προβλήματα :

  • Την αντιμετώπιση του κόστους παροχής υπηρεσιών υγείας
  • Την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών

Η Προσέγγιση:

Εάν είμαστε σύμφωνοι σε μία παραδοχή:

Υπολογισμός των αποτελεσμάτων της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών και του κόστους για κάθε ασθενή ή /και ομάδα ασθενών.

Τότε,

Έχουμε αρχίσει να σκεφτόμαστε για ένα σύστημα υγείας υψηλής αξίας

Το μοντέλο των αλλαγών

Το στρατηγικό πρόγραμμα για την μετάβαση σε ένα σύστημα υγείας

Υψηλής αξίας περιλαμβάνει έξι(6) άλληλα-εξαρτώμενα στοιχεία:

  1. Οργάνωση με βάση την υγειονομική κατάσταση του ασθενούς και όχι με την ιατρική ειδικότητα
  2. Υπολογισμός των αποτελεσμάτων και του κόστους για κάθε ασθενή ή ομάδα ασθενών με βάση την υγειονομική της κατάσταση.
  3. Ανάπτυξη πακέτων τιμών για την ολοκλήρωση αντιμετώπισης ης υγειονομικής κατάστασης του ασθενούς ή ομάδας ασθενών
  4. Παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας του ασθενούς ή ομάδας ασθενών
  5. Επέκταση της παροχής των ολοκληρωμένων υγειονομικών υπηρεσιών γεωγραφικά
  6. ΄Όλο το σύστημα υγείας να είναι βασισμένο και να λειτουργεί πάνω σε μία σύγχρονη πλατφόρμα Τεχνολογιών Πληροφορικής.

Επιδημιολογία.

Επιδημιολογία. Επιδημιολόγος. Επιδημιολογικά δεδομένα.  Ή ακόμη: ενδημία, επιδημία, επιδημική έξαρση, πανδημία. Όροι που τελευταία μπήκαν για καλά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Έννοιες με βαθιά σημασία και έντονο συσχετισμό με την ζωή μας και την καθημερινότητά μας.

Επιδημία , κάτι που συμβαίνει στους ανθρώπους (δήμους).

Επιδημιολογία: ο κλάδος που μελετά αυτά που συμβαίνουν στους ανθρώπους.

Ορισμοί για το τι είναι «επιδημιολογία» έχουν δοθεί πάμπολλοι και σε όλους γίνεται αναφορά στο βασικό ρόλο του κλάδου στη διερεύνηση των αιτίων των νοσημάτων. Εξίσου σημαντικός, όμως, είναι και ο ρόλος της στην εξαγωγή συμπερασμάτων και στην εφαρμογή τους για λήψη μέτρων για τον έλεγχο των ασθενειών. Ίσως ο πιο πλήρης και περιεκτικός ορισμός της επιδημιολογίας είναι αυτός του Τζων Λαστ: “The study of the distribution and determinants of health-related states or events in specified populations  and the application of this study to the control of health problems” (John Last, 1995). Δηλαδή, “Επιδημιολογία είναι η μελέτη της κατανομής καταστάσεων και παραγόντων που σχετίζοτονται με την υγεία και η εφαρμογή αυτής της μελέτης στον έλεγχο προβλημάτων υγείας.”

Ο κλινικός γιατρός ασχολείται με τη διάγνωση και την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων σε άτομα, η επιδημιολογία ασχολείται με τη διερεύνηση προβλημάτων υγείας στην κοινότητα και μελετά τρόπους για την επίλυσή τους και για την πρόληψη της επανεμφάνισής τους στο μέλλον. Η διερεύνηση και ο καθορισμός μεταβλητών παραγόντων που σχετίζονται με την υγεία αποτελεί τη βάση για διαμόρφωση πολιτικής στο χώρο της δημόσιας υγείας.

Ενδημία, επιδημία, επιδημική έξαρση, πανδημία είναι βασικές έννοιες στην επιδημιολογία.

Ενδημία είναι μια κατάσταση που περιγράφει τη σταθερή παρουσία ενός νοσήματος μέσα σε ένα πληθυσμό.

Επιδημία είναι η εμφάνιση περιστατικών ενός νοσήματος σε δεδομένη χρονική περίοδο σε ένα πληθυσμό από όπου απουσίαζε προηγουμένως ή η εμφάνισή τους σε συχνότητα που ξεπερνά αυτή της ενδημικής κατάστασης. Επιδημική έξαρση (outbreak) είναι επιδημία μικρής έκτασης.

Για παράδειγμα, η ιογενής μηνιγγίτιδα είναι ενδημική και κυρίως την άνοιξη, εφόσον εμφανίζονται κάθε χρόνο αυτή την περίοδο γύρω στα 3-4 περιστατικά. Όμως, το 1996 σημειώθηκε μια αύξηση των περιστατικών, που έφθασαν τα  35   , και καταγράφτηκε ως επιδημία ιογενούς μηνιγγίτιδας.

Πανδημία είναι η εξάπλωση μιας επιδημίας έξω από τα εθνικά σύνορα και η παρουσία περιστατικών σε πολλές χώρες ταυτόχρονα. Σήμερα γίνεται καθημερινά λόγος για πανδημία της γρίπης Α (και διαχρονικά άλλων μορφών της γρίππης), εφόσον επηρεάζονται πολλές χώρες ταυτόχρονα από την ύπαρξη περιστατικών. Η παγκόσμια κατάσταση σε σχέση με το HIV/AIDS χαρακτηρίζεται επίσης ως πανδημία, εφόσον όλες ανεξαίρετα οι χώρες έχουν επηρεαστεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Σε ιστορικούς χρόνους αναφέρονται οι φοβερές πανδημίες πανώλους, ευλογιάς, χολέρας, τύφου – αλλά και άλλων μολυσματικών ασθενειών, που συχνά δεν είναι εύκολο να καθοριστεί η ακριβής τους φύση μέσα από περιγραφές που έχουν διασωθεί. Σε επόμενα άρθρα θα δοθούν περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από τις πανδημίες, από την αρχαιότητα μέχρι τους σύγχρονους χρόνους.

Επιδημία είναι όρος που παραπέμπει αυτόματα σε κάτι το μολυσματικό. Η επιδημιολογία θεωρείται συχνά ότι είναι ο κλάδος που μελετά τα λοιμώδη νοσήματα και αυτό είναι αναμενόμενο εφόσον εξελίχθηκε σταδιακά στο πέρασμα των αιώνων μέσα από τη μελέτη των βασικών αιτίων νοσηρότητας και θνησιμότητας, που μέχρι και τα τέλη περίπου του 19ου – αρχές του 20ου αιώνα ήταν οι μολυσματικές ασθένειες. Σήμερα, όμως, έχει αλλάξει το προφίλ της υγείας των πληθυσμών και στις δυτικές χώρες κύριες ασθένειες είναι τα χρόνια μη μεταδοτικά νοσήματα, ενώ η συχνότητα αυτών των νοσημάτων αυξάνεται και στις πλείστες αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ παραμένει ταυτόχρονα ψηλή και η συχνότητα των λοιμωδών νοσημάτων. Ο όρος επιδημία αναφέρεται πια εξίσου σε μεταδοτικά και μη μεταδοτικά νοσήματα, όπως πχ ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ψυχιατρικά προβλήματα, αλλά και σε καταστάσεις που επηρεάζουν την υγεία, όπως παχυσαρκία, ατυχήματα, κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών, αυτοκτονίες κά.

Η επιδημιολογία είναι ένας συναρπαστικός κλάδος που ασχολείται με ποικίλα επιστημονικά θέματα που σχετίζονται με την υγεία, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζουν στενό συσχετισμό με την εξελικτική ιστορική πορεία της Ανθρωπότητας και συνδέονται άρρηκτα με τη φύση και τη διαμόρφωση του προφίλ των διαφόρων κοινωνιών. Αυτό που προτείνουμε είναι μέσα από μια σειρά άρθρων να παρουσιάσουμε διαδοχικά την ιστορική πορεία της ιατρικής και της επιδημιολογίας μέσα από τους αιώνες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τις βασικές αρχές και πτυχές της επιδημιολογίας και της επιδημιολογικής έρευνας, τους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και την αιτιολογική σχέση μεταξύ τους, τις αρχές της πρόληψης, την επιδημιολογία των λοιμωδών νοσημάτων και των χρόνιων νοσημάτων και την αναλυτική περιγραφή της επιδημιολογίας συγκεκριμένων ομάδων ασθενειών και διαφόρων παθήσεων, καθώς και διαφόρων νοσηρών παραγόντων και καταστάσεων.

.

Αξιολόγηση υπηρεσιών υγείας

Όλα τα υγειονομικά συστήματα για να συνεχίσουν να προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες προς τους πολίτες και ταυτόχρονα να τις παρέχουν με χαμηλό κόστος και ανταγωνιστικές τιμές, θα πρέπει, εκτός των άλλων, να αξιολογούνται συνεχώς, ανεξάρτητα του αν ανήκουν στον ιδιωτικό ή το δημόσιο τομέα.

Ιδιαίτερα με την ψήφιση και μετά από ένα χρονικό διάστημα την υποχρεωτική οδηγία της Ε.Ε. για την διασυνοριακή υγεία (cross border) γίνεται πιο επιτακτική η συνολική αναδιοργάνωση των υγειονομικών συστημάτων μέσω της αξιολόγησής τους.

Τι ορίζουμε ως αξιολόγηση

Αξιολόγηση είναι η εκτίμηση με συστηματικό τρόπο του βαθμού επίτευξης προσχεδιασμένων και προκαθορισμένων σκοπών και στόχων μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της αξιολόγησης

Τα βασικά στοιχεία που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι:

  1. Η αποδοτικότητα
  2. Η αποτελεσματικότητα
  3. Η Επιστημονική και Τεχνολογική ποιότητα
  4. Η Επάρκεια
  5. Η επίδοση
  6. Η επίπτωση
  7. Η οικονομική διάσταση

Ποιοι είναι οι τύποι της αξιολόγησης

Ο βασικοί τύποι είναι:

  1. Ανάλυση κόστους – οφέλους
  2. Ανάλυση κόστους – αποτελεσματικότητας
  3. Ανάλυση κόστους – χρησιμότητας
  4. Ανάλυση της ελαχιστοποίησης του κόστους
  5. Ανάλυση κόστους – ασθένειας
  6. Ανάλυση της ποιότητας της ζωής

Θα αναφέρω επιγραμματικά δύο λόγια για κάθε τύπο αξιολόγησης:

Α.  Ανάλυση κόστους αποτελεσματικότητας

Με αυτόν το τύπο της αξιολόγησης τα διαφορετικά είδη του κόστους μεταφράζονται σε οικονομικές μονάδες και ακολούθως συγκρίνονται και αποτιμώνται σε φυσικές μονάδες.

Παράδειγμα:

Το κόστος νοσηλείας στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) , ένας πολυτραυματίας μέσης ηλικίας για χρονική περίοδο πάνω από 20 ημέρες είναι πολύ μεγάλο, αλλά η αποτελεσματικότητα της νοσηλείας το αντισταθμίζει με τον αριθμό χρόνων ζωής που προσέφερε στον ασθενή.

Β.  Κόστος ωφέλειας

Στην ανάλυση αυτή τα κόστη μεταφράζονται σε οικονομικές μονάδες και είναι δυνατόν να συγκριθούν ανόμοια στοιχεία και καταστάσεις.

Παράδειγμα :

Το κόστος ανέγερσης ενός Νοσοκομείου, σε σύγκριση με το κόστος ανέγερσης μιας ιδιωτικής κλινικής ή ενός αντίστοιχου νοσοκομείου στο εξωτερικό.  Με τη μέθοδο αυτή δεν μπορούν να συγκριθούν μεγέθη βελτίωσης της ποιότητας υπηρεσιών υγείας αλλά με τη μέθοδο κόστους – αποτελεσματικότητας.

Γ.  Κόστους – χρησιμότητας

Στην ανάλυση αυτή χρησιμοποιούνται αρχικά οικονομικές μονάδες κόστους, οι οποίες συγκρίνονται και μεταφράζονται σε φυσικές μονάδες που περικλείουν ποιότητα και χρησιμότητα, ως αποτέλεσμα.

Παράδειγμα:

Το κόστος νοσηλείας σε ΜΕΘ (σε οικονομικές μονάδες) συγκρίνεται με την παρεχόμενη ποιότητα ζωής ( τα κερδισμένα ποιοτικά σταθμισμένα χρόνια ζωής).

Δ.  Ελαχιστοποίηση του κόστους

Χρησιμοποιείται κυρίως όπου προσχεδιασμένα αποτελέσματα είναι δυνατόν να επιτευχθούν με ισοδύναμη μεθοδολογία και το χαμηλότερο δυνατό κόστος.

Παράδειγμα:

Η ανάλυση – ελαχιστοποίηση του κόστους με ομοειδή φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση συγκεκριμένης πάθησης.

Ε.  Κόστος – Ασθένεια

Λαμβάνονται υπόψη τα κόστη που απαιτούνται / πραγματοποιούνται για την αντιμετώπιση συγκεκριμένης νόσου σε σχέση με τις οικονομικές επιπτώσεις αυτής.

Παράδειγμα:

Η αντιμετώπιση μορφών μιας ασθένειας και οι οικονομικές επιπτώσεις αυτής τόσο στο εξωτερικό περιβάλλον (κοινωνικές επιπτώσεις), όσο και στην καθ΄αυτήν παροχή υπηρεσιών υγείας.

Στ΄ Ανάλυση της ποιότητας της ζωής

Μετρά και αξιολογεί τις επιπτώσεις της παροχής υπηρεσιών υγείας στην ποιότητα ζωής του ασθενούς.

Μεταξύ των πλέον διεθνώς διαδεδομένων και αποδεκτών εργαλείων για την μέτρηση της ποιότητας ζωής ενός πληθυσμού ως σύνολο ή ως γενική ή ειδική κατηγορία ασθενών , είναι τα EQ – SE, SF-36, SF-12 εργαλεία (Sickness Impact Profile Nottingham Health Profile Euro Qol).

Μεθοδολογία Αξιολόγησης

Τα απαιτούμενα στοιχεία :

α.  Ο ορισμός του κυρίως μέρους της αξιολόγησης

β.  Οι προσχεδιασμένοι στόχοι

γ.  Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί

δ.  Η συλλογή και ανάλυση στοιχείων

ε.  Τα αποτελέσματα

α.  Το κύριο μέρος της αξιολόγησης μπορεί να περιλαμβάνει μεμονωμένες υπηρεσίες  υγείας, ή ενός τμήματος του Νοσοκομείου (Κλινική, εργαστήριο, ΜΕΘ κ.λ.π), ή μία ομάδα Νοσοκομείων, ή μίας υγειονομικής περιφέρειας.

β. Οι προσχεδιασμένοι στόχοι διακρίνονται σε ,

  1. Κύριους
  2. Ειδικούς / υποστηρικτικούς
  3. 1. Κύριοι :  Καθορίζονται τα αποτελέσματα που θα πρέπει να προκύψουν από την αξιολόγηση, χωρίς λεπτομέρειες.
  4. 2. Ειδικοί : Χαρακτηρίζονται από λεπτομέρειες και λεπτομερείς περιγραφές και εξειδίκευση ανά κατηγορία και τομέα.

γ.   για τη συλλογή / ανάλυση στοιχείων και εξαγωγή αποτελεσμάτων, όλοι οι στόχοι θα πρέπει να είναι μετρήσιμα μεγέθη και να εκφράζονται σε αριθμητική μορφή και να παρακολουθούνται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Οι πηγές δεδομένων αποτελούν οι κάθε είδους βάσεις δεδομένων, μελέτες, στατιστικές, έρευνες, αξιολογήσεις, Ιατρικές μελέτες και δημοσιεύσεις.

Δείκτες Αξιολόγησης

Δείκτες απόδοσης Μονάδας

Οι δείκτες αξιολόγησης θεωρούνται τα κύρια εργαλεία για την αξιολόγηση των υπηρεσιών υγείας.  Τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα θα πρέπει να είναι:

  • Εγκυρότητα
  • Αξιοπιστία
  • Ευαισθησία
  • Εξειδίκευση

Με βάση την Π.Ο.Υ διακρίνονται σε 5 βασικές κατηγορίες:

α.  Δείκτες υγειονομικής πολιτικής

β.  Κοινωνικοοικονομικοί δείκτες

γ.  Επίπεδο υγείας πληθυσμού

δ.  Παροχή υπηρεσιών υγείας

ε.  Κάλυψη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας

Για τον υπολογισμό απόδοσης μεμονωμένων μονάδων υγείας οι δείκτες αποτελούν μέτρο συσχέτισης της υφιστάμενης (πραγματικής) και της μέγιστης δυνατής προσφοράς υπηρεσιών υγείας της υγειονομικής μονάδας.

Στην πραγματικότητα η μέτρηση της απόδοσης μιας μονάδας υγείας, καθορίζεται από μία σειρά διαδοχικών αλληλοεπιδράσεων διαφορετικών παραγόντων, που ξεκινούν από το προσωπικό, την Ιατρική Τεχνολογία, την ΙΤ τεχνολογία, την δομή, την οικονομική διαχείριση και φτάνει στο Management.

Οι κύριοι δείκτες είναι ,(ενδεικτικά) :

α. Μέση διάρκεια νοσηλείας

β. Μέσος χρόνος αδράνειας κλίνης

γ. Μέση κάλυψη κλινικής

δ. Ποσοστό μειώσεως Ενδονοσοκομειακών  Λοιμώξεων

ε. Ποσοστό μείωσης επαναεισαγωγών

στ. Ικανοποίηση των ασθενών

ζ. Αριθμός επεμβατικών πράξεων ανά επαγγελματία υγείας

Η διαδικασία της αξιολόγησης αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την διαχείριση του Συστήματος Υγείας και την προαγωγή του ποιοτικά και παίζει καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό μελλοντικών πολιτικών.

Πολιτικές Υγείας

Πολιτική υγείας (health policy) είναι το σύνολο των προσπαθειών που αποβλέπουν στην επίτευξη πλήρους φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η WHO για την υγεία. Εντάσσεται στις κοινωνικές πολιτικές και αποτελεί τμήμα των κρατικών πολιτικών κάθε χώρας, ενώ εξαρτάται τόσο από τις εν γένει πολιτικές δομές και την οικονομική κατάσταση μιας χώρας, όσο και από παραμέτρους όπως η προ υπάρχουσα γενικότερη κατάσταση υγείας του πληθυσμού, οι συνθήκες ζωής, οι ατομικές συνήθειες κ.ά. Η ελληνική περίπτωση αποτελεί ένα υβρίδιο ανάμεσα σε ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (μοντέλο Bismarck) και σε ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας (μοντέλο Beveridge). Η παρατεταμένη κοινωνική κρίση, η αποτυχία του κράτους πρόνοιας  ή η απουσία του να προσφέρει λύσεις στα νέα κοινωνικά προβλήματα, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η συνεχής αυξητική τάση των δαπανών για την υγεία, η στενότητα των πόρων σε συνδυασμό με την διεθνή οικονομική ύφεση οδήγησαν στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού της πολιτικής υγείας και στην εφαρμογή στρατηγικών παραγωγικότερης και αποτελεσματικότερης χρήσης των ανθρώπινων και υλικών πόρων. Η πολιτική υγείας μιας χώρας συγκροτείται από τα μέτρα και τους κανόνες που ρυθμίζουν την παραγωγή, διανομή και κατανάλωση των υπηρεσιών υγείας στον πληθυσμό, με σκοπό την διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας του. Η πολιτική υγείας σε κάθε χώρα  αναπτύχθηκε σταδιακά στον χρόνο και επηρεάστηκε από την εξέλιξη της κοινωνίας και των ανθρωπίνων αξιών, της ιατρικής, της επιστήμης, της οικονομίας, χωρίς όμως ιδιαίτερο σχεδιασμό και στόχους. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε συνειδητή η ανάγκη οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυγμένες χώρες με σημαντικό σταθμό την λειτουργία της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service ή N.H.S), το 1948 στην Μ. Βρετανία. Η πρώτη προσπάθεια για την εγκαθίδρυση ενός ολοκληρωμένου και αποκεντρωμένου συστήματος υγείας έγινε το 1953 επί κυβερνήσεως Παπάγου στην Ελλάδα με το Ν.Δ. 2592/53 «περί οργανώσεως της ιατρικής αντιλήψεως» όμως μόλις το 1983 με τον Ν. 1397 επιχειρείται η μεγαλύτερη νομοθετική μεταρρύθμιση στο ελληνικό υγειονομικό σύστημα αφού για πρώτη φορά ορίζονταν τα πλαίσια και οι βάσεις ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας. Βασικές αρχές του ήταν ότι η υγεία είναι κοινωνικό αγαθό και πρέπει να παρέχεται με ευθύνη του κράτους στο σύνολο του πληθυσμού, ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονομικής κατάστασης. Βασικοί στόχοι του ήταν η αποκέντρωση, ο κοινωνικός έλεγχος και η συμμετοχή, το ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξης, ο ενιαίος προγραμματισμός, η δικαιότερη κατανομή των πόρων, η ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, η καθιέρωση του γιατρού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και η καλύτερη οργάνωση και παροχή της νοσοκομειακής φροντίδας.

Το ΕΣΥ θα πρέπει να αναδιοργανωθεί εκ βάθρων βασισμένο πάνω σε δύο μεγάλους πυλώνες

  1. παροχή υπηρεσιών διατήρησης της υγείας του πληθυσμού μέσω της πρόληψης
  2. παροχή υπηρεσιών ανάκτησης της υγείας ,ανά υγειονομική περιφέρεια , βασισμένη πάνω σε τοπικά επιδημιολογικά στοιχεία

Το στρατηγικό πλαίσιο για την μεταρρύθμιση στην υγεία θα πρέπει να προωθεί τα παρακάτω:

Α. περιφερειακή ανάπτυξη και αποκέντρωση του Συστήματος Υγείας  με επίκεντρο την πρόληψη και την προαγωγή υγείας, με την χρήση πληροφοριακών συστημάτων διοίκησης και την ολοκλήρωση της πληροφορικής υποδομής  των υπηρεσιών υγείας.

Β. Δημιουργία ασφαλούς δικτύου διασύνδεσης των υπηρεσιών υγείας και χρήσης του διαδικτύου για την αποτελεσματικότερη παροχή φροντίδας υγείας ειδικά στις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.

Γ. Σύσταση του Οργανισμού Διαχείρισης των Πόρων Υγείας καλύτερη αξιοποίηση των υλικών πόρων , ταχύτερη και ποιοτικότερη παροχή υπηρεσιών στον πολίτη.

Δ. Εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών πρόνοιας και ψυχικής υγείας.

Ε. Ανάπτυξη βάσης δεδομένων της δημόσιας υγείας, δημιουργία σύγχρονων εργαλείων σχεδιασμού και προγραμματισμού, προσδιορισμός του επιδημιολογικού προφίλ της χώρας και χάραξη εθνικής πολιτικής ανάπτυξης της δημόσιας υγείας.

Οι  παρεμβάσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται στα παρακάτω:

  1. Λειτουργικός εκσυγχρονισμός νοσοκομειακών μονάδων ·
  • Εκσυγχρονισμός του λειτουργικού και κτιριολογικού χαρακτήρα της νοσοκομειακής υποδομής, ώστε να ανταποκρίνεται στις νέα επιστημονικές και τεχνολογικές απαιτήσεις και στην ανάγκη εξασφάλισης υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας.
  • Βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, με την αξιοποίηση νέων συστημάτων και υπηρεσιών βιοϊατρικής τεχνολογίας και την ανακαίνιση του ξενοδοχειακού εξοπλισμού.
  • Ανάπτυξη του δικτύου Κέντρων Συνεχιζόμενης Κατάρτισης με τη δημιουργία της κατάλληλης υποδομής
  1. Ανάπτυξη και ολοκλήρωση των υπηρεσιών επείγουσας προ νοσοκομειακής φροντίδας.
  • Ενίσχυση της κινητής υποδομής.
  • Ανάπτυξη πανελλαδικού δικτύου ασύρματης και τηλεματικής επικοινωνίας.
  • Ανάπτυξη της δημόσιας υγείας.
  • Ανάπτυξη σύγχρονων πολιτικών προαγωγής και διασφάλισης της Δημόσιας Υγείας, με ιδιαίτερη έμφαση στις ανάγκες ευπαθών ομάδων πληθυσμού.
  • Βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας καθώς και αυτών που εξυπηρετούν ανάγκες ευπαθών ομάδων
  • Στον τομέα της ψυχικής υγείας προωθούνται :
  1. Από-ασυλοποίηση και κοινωνική-οικονομική επανένταξη των ψυχικά ασθενών.
  2. Ανάπτυξη των κατάλληλων εξωνοσοκομειακών δομών, για την ενίσχυση της πρόληψης και τον περιορισμό των εισαγωγών στα ψυχιατρεία.
  3. Προώθηση ενεργητικών πολιτικών πρόληψης μέσω ενίσχυσης του εθελοντισμού και της κοινωνικής αλληλεγγύης.
  • Όσον αφορά στον τομέα της πρόνοιας ενισχύεται η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων, η καταπολέμηση των διακρίσεων και η άρση των εμποδίων για την ένταξη στην αγορά εργασίας των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού.
  • Παράλληλα να επιδιώκεται η διασύνδεση των προνοιακών υπηρεσιών με το Σύστημα Υγείας , τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας καθώς και σύσταση δομών πρόληψης και καταπολέμησης του κοινωνικού, οικονομικού και εργασιακού αποκλεισμού.
  • Η παράμετρος των ανθρώπινων πόρων να είναι καθοριστική για την προώθηση και εμπέδωση των επιχειρούμενων μεταρρυθμίσεων των συστημάτων υγείας και πρόνοιας.
  • Να προωθείται η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού και η συμμετοχή τους στη βελτίωση της ποιότητας, παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών.

Κάθε δύο δευτερόλεπτα, ένα παιδί πεθαίνει από πείνα

Οι αναλύσεις αναφορικά με τα πιο σημαντικά ζητήματα της δημόσιας υγείας στο σημερινό κόσμο δείχνουν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα είναι ο λιμός. Σύμφωνα με μια πρόσφατη αναφορά για την υγεία των παιδιών, 10 εκ. παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο, τα περισσότερα από ασιτία και κακή διατροφή Αυτός ο αριθμός θανάτων ισοδυναμεί με αυτόν που θα προκαλούσε η έκρηξη από 25 βόμβες σαν αυτήν που έπεσε στη Χιροσίμα -και αυτό συμβαίνει χωρίς να ακούγεται ο παραμικρός θόρυβος. Άλλωστε, αυτοί οι θάνατοι είναι πλέον τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής πραγματικότητας ώστε δεν εμφανίζονται στα πρωτοσέλιδα -ούτε καν στις τελευταίες σελίδες- καμιάς από τις έγκυρες εφημερίδες.

Εν τω μεταξύ, κάθε δύο δευτερόλεπτα, ένα παιδί πεθαίνει από πείνα.

Το παράδοξο αυτής της κατάστασης είναι ότι στον κόσμο υπάρχει αρκετή τροφή για να θρέψει πολλαπλάσιο από τον υπάρχοντα πληθυσμό. Ακόμα και οι χώρες στις οποίες η πλειονότητα των ανθρώπων πεινάει έχουν επαρκή παραγωγική γη, ώστε να θρέψουν μεγαλύτερο πληθυσμό από αυτόν που τις κατοικεί. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, για παράδειγμα το Μπαγκλαντές, μια χώρα όπου η πείνα είναι ενδημική, έχει επαρκή παραγωγική γη για να καλύψει πέντε φορές τις ανάγκες σε τροφή του πληθυσμού του. Και αυτό είναι αλήθεια για τις περισσότερες χώρες στις οποίες η πείνα είναι ενδημική.
Η αιτία γι’ αυτήν την κατάσταση πραγμάτων είναι η τεράστια συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής, και πολιτισμικής εξουσίας στον κόσμο σήμερα. Η παγκόσμια τάξη- ή, καλύτερα, η παγκόσμια αταξία- χαρακτηρίζεται από μια τεράστια συγκέντρωση οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής ισχύος. Όπως είναι ευρέως γνωστό, είναι λίγες χώρες του Βορρά που ελέγχουν ή επηρεάζουν σημαντικά τους παγκόσμιους οικονομικούς, πολιτικούς, και πολιτισμικούς πόρους. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι η πρωταρχική διάκριση στο σημερινό κόσμο είναι ανάμεσα στο Βορρά και στο Νότο. Η ιδέα της διαίρεσης Βορρά-Νότου, που συνεχώς αναπαράγεται στα κείμενα των υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών, είναι λανθασμένη, ή τουλάχιστον σοβαρά ανεπαρκής. Οι Αναφορές για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (Human Development Reports) του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Development Program-UNDP), δημοσιεύουν κάθε χρόνο στοιχεία για την κοινωνική κατάσταση των πληθυσμών στον κόσμο, αντιπαραβάλλοντας τα ποσά των χρημάτων που ξοδεύονται από ανθρώπους στο Βορρά για να φροντίσουν τα κατοικίδια ζώα τους, με τα ποσά που ξοδεύονται για να θρέψουν τα παιδιά στο Νότο. Αυτού του είδους η παρουσίαση και ανάλυση, εκτός απ’ το να κάνει τους ανθρώπους στο Βορρά να νιώθουν ένοχοι, δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι το πρόβλημα του λιμού στα παιδιά του Νότου θα μπορούσε να λυθεί αν οι άνθρωποι στο Βορρά αποταμίευαν τα χρήματα που ξοδεύουν για να ταΐσουν τα κατοικίδιά τους και τα διέθεταν στους ανθρώπους στο Νότο για να θρέψουν τα παιδιά τους.
Αυτή η ανάλυση είναι αφελώς απολίτικη και εσφαλμένη. Είναι σημαντικό να τονιστεί, και πάλι, ότι το πρόβλημα του Νότου δεν είναι η έλλειψη πόρων. Ο Νότος έχει πόρους για να θρέψει πολλαπλάσιο πληθυσμό από αυτόν που τον κατοικεί.

Η διχοτομία Βορρά-Νότου αγνοεί το γεγονός ότι η κατανομή των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών πόρων είναι σημαντικά συγκεντρωμένη τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο. Ο Βορράς έχει κυρίαρχες τάξεις, ομάδες, φυλές και ένα κυρίαρχο φύλο και κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές και φύλο. Το ίδιο ισχύει και για τον Νότο: υπάρχουν κυρίαρχες και κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές, και φύλα και εκεί. Ας μην ξεχνάμε ότι το 20 τοις εκατό των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου ζουν στο Νότο.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, ποιό είναι το μοντέλο των παγκόσμιων επιδράσεων και στον τομέα της υγείας;

τα οικονομικά, πολιτικά και υγειονομικά καθεστώτα του Βορρά και ειδικά των Η.Π.Α. (συμπεριλαμβανομένων των ομοσπονδιακών υπηρεσιών, ιδρυμάτων, και ηγετικών ακαδημαϊκών θεσμών) ασκούν τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση της κουλτούρας, της δημόσιας συζήτησης, των πρακτικών και των πολιτικών στο δυτικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών θεσμών
Οι κυρίαρχες ιδεολογίες εμφανίζονται για παράδειγμα σε έγγραφα της Π.Ο.Υ., αμέσως μόλις εμφανιστούν στα  αμερικανικά ιατρικά και οικονομικά επιστημονικά περιοδικά. Το τελευταίο παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι το κείμενο που αξιολογεί τα συστήματα υγείας των χωρών (Health Systems: Improving Performance),  το οποίο προετοιμάστηκε από την Π.Ο.Υ. πριν από δύο χρόνια.
Αυτό το έγγραφο είναι έντονα ιδεολογικά φορτισμένο, αναπαράγοντας την κυρίαρχη ιδεολογία που έχει επικρατήσει στις Η.Π.Α. -και σε μικρότερο βαθμό και στη Μ. Βρετανία- από τη δεκαετία του ’80. Από τη διακυβέρνηση Reagan, ο οργανωμένος ανταγωνισμός, η ιδιωτικοποίηση και η εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών υγείας αποτελούν τους όρους του παιχνιδιού στους κύκλους των πολιτικών υγείας των Η.Π.Α.
Αυτή η συζήτηση και η πρακτική (για παράδειγμα η χρήση των όρων «πελάτες» αντί για «ασθενείς», «αγορά υγειονομικής φροντίδας» αντί «σχεδιασμού») εμφανίστηκαν και επικράτησαν σε ιατρικούς και υγειονομικούς οργανισμούς και θεσμούς σε όλο τον κόσμο,
Η εισαγωγή της λογικής της αγοράς και του κέρδους είναι της μόδας τα εθνικά συστήματα υγείας είναι παλιομοδίτικα.
Στην αναφορά της Π.Ο.Υ. για τα συστήματα υγείας, η Κολομβία (η οποία αντικατέστησε το εθνικό σύστημα υγείας της με ιδιωτική ασφάλιση υγείας καθορισμένη από τις δυνάμεις της αγοράς) κατατάσσεται στις πρώτες βαθμίδες των χωρών της Λατινικής Αμερικής.

Ο οργανωμένος ανταγωνισμός, η ιδιωτικοποίηση και η κερδοσκοπική ιατρική είναι τα σύγχρονα δόγματα δεν είναι καθόλου δημοφιλή στους δρόμους .
Η πλειοψηφία των ανθρώπων δυσανασχετούν εμφανώς με τις ασφαλιστικές εταιρίες.
Κάθε μία δημοσκόπηση που γίνεται, επιβεβαιώνει αυτή την πραγματικότητα.
Αυτοί οι άνθρωποι σαφώς θεωρούν ότι ευθύνεται το ιδιωτικό, κερδοσκοπικό σύστημα υγείας που κυριαρχείται από τις ασφαλιστικές εταιρίες για την κατάσταση των εργαζόμενων στις Η.Π.Α., όπου 44 εκ. άνθρωποι δεν είχαν (τώρα ισχύει  η μεταρύθμιση Ομπάμα) κάθε μορφής ασφάλιση υγείας και 52 εκ. έχουν ανεπαρκή ασφάλιση.
Μία άλλη συνέπεια του συγκεκριμένου μοντέλου επιρροών και ελέγχου είναι η μείωση των δημόσιων κοινωνικών δαπανών ως μέρος των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής . Τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής, με κοινωνικές πολιτικές λιτότητας, έχουν βλάψει σημαντικά την υποδομή των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η Π.Ο.Υ., μέσω της συνεργασίας με άλλες διεθνείς υπηρεσίες, έχει παίξει ενεργό ρόλο στην προώθηση τέτοιων πολιτικών. Η Π.Ο.Υ. έχει αυτο-υπονομευτεί σε ένα πολιτισμικό και ιδεολογικό περιβάλλον, στο οποίο η ιδιωτικοποίηση, η απορρύθμιση, η επιβολή του αγοραίου μοντέλου αποτελούν κοινές συστάσεις.

Στην πραγματικότητα, η ίδια η Π.Ο.Υ. έχει ιδιωτικοποιήσει πολλές από τις υπηρεσίες της. Ένα παράδειγμα:
η ευρωπαϊκή υπηρεσία της Π.Ο.Υ. (WHOEURO) επέλεξε να ιδρύσει το Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβάθμιας Ιατρικής Φροντίδας (European Primary Health Care Study Center) στην Καταλονία της Ισπανίας, επειδή η συντηρητική περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας προσέφερε περισσότερα κονδύλια, ανταγωνιζόμενη επιτυχώς άλλες περιφερειακές κυβερνήσεις, οι οποίες έχουν προσφέρει πολύ καλύτερο έργο στην ανάπτυξη περιφερειακών δημόσιων δικτύων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Δε χρειάζεται να αναφέρουμε ότι η Καταλανική περιφερειακή κυβέρνηση παρουσίασε την Καταλονία ως τον καλύτερο τόπο για τη δημιουργία τέτοιου κέντρου σε αναγνώριση του «εξαίρετου» δικτύου πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας, ενώ στην πραγματικότητα το δίκτυο της Καταλονίας είναι ένα από τα χειρότερα στην Ισπανία. Αυτή η ιδιωτικοποίηση των δραστηριοτήτων της Π.Ο.Υ., με την πώληση του σήματος κατατεθέν της, δεν είναι σπάνια.
Ένα άλλο παράδειγμα της επιρροής  είναι η έμφαση σε παρεμβάσεις κατηγορικού-ταξινομητικού τύπου (μια προσέγγιση εστιασμένη σε κάθε ασθένεια), οι οποίες αποδυναμώνουν την υποδομή των υπηρεσιών δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών συστημάτων υγείας. Βασισμένη σε αυτήν την εμπειρία, η εξαφάνιση της ευλογιάς είναι αμφιλεγόμενη επιτυχία, εφόσον η επιτυχία αυτή ενέπνευσε πολλές άλλες λύσεις με τη μορφή «μαγικής συνταγής» οι οποίες περισσότερο υποβαθμίζουν παρά βελτιώνουν τις συνθήκες υγείας των χωρών.

Η πίεση από τους χρηματοδοτικούς φορείς στην κατεύθυνση της επίλυσης συγκεκριμένων ασθενειών-προβλημάτων είναι τόσο καταιγιστική, ώστε οι περισσότερες κυβερνήσεις υποχωρούν και αποδέχονται προγράμματα που έχουν δραματικές επιπτώσεις στις υπηρεσίες υγείας των χωρών τους. Εξάλλου, μια παρόμοια κατάσταση στις Η.Π.Α., όπου η καμπάνια για το εμβόλιο της ευλογιάς (τμήμα της έντονα πολιτικής εκστρατείας ενάντια στη βιο-τρομοκρατία) αποδυναμώνει σημαντικά τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας της χώρας, οι οποίες υποχρεώνονται να μεταφέρουν κονδύλια σε αυτήν την εκστρατεία. Όπως το έχει θέσει τόσο εύστοχα ο Cohen στο Boston Globe, «αντιμετωπίζουμε μια συνταρακτική μετατόπιση προτεραιοτήτων η οποία έχει αναστατώσει της δημόσιες υπηρεσίες υγείας σε όλη τη χώρα». Για παράδειγμα, τα προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία έχουν δραματικά μειωθεί, ενώ τα προγράμματα για την ενημέρωση από την απειλή του άνθρακα (μόνο 5 άνθρωποι έχουν πεθάνει από επιθέσεις με άνθρακα) έχουν λάβει δισεκατομμύρια δολάρια.

Τέλος, υπάρχει η τάση να αναπαράγονται διαρκώς στις αναπτυσσόμενες χώρες οι προτεραιότητες των αναπτυγμένων χωρών, αγνοώντας σημαντικά προβλήματα, όπως είναι ο λιμός, που συνεχίζουν να είναι τα κυρίαρχα στο σύγχρονο κόσμο. Συχνά λησμονείται ότι η υπανάπτυξη θεμελιώνεται όχι μόνο στις διεθνείς σχέσεις εξουσίας αλλά και στις σχέσεις εξουσίας που υπάρχουν στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Το  πραξικόπημα στη Χιλή, το οποίο διέκοψε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην υγεία, στην κοινωνία και στην οικονομία, δεν ήταν μόνο επιβολή μιας στρατιωτικής δικτατορίας από το Βορρά (τις Η.Π.Α.) στο Νότο (στη Χιλή). Πιο ορθά, ήταν οι κυρίαρχες τάξεις και οι ένοπλες δυνάμεις της Χιλής που σταμάτησαν τις μεταρρυθμίσεις, με την αρωγή όχι των Η.Π.Α., αλλά της κυβέρνησής τους.
Η φαρμακευτική βιομηχανία, η οποία ήταν αντίθετη με τη μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Αλιέντε στον τομέα της υγείας, παρείχε τη χρηματοδοτική υποστήριξη. Οι ρίζες του προβλήματος, επομένως, ήταν οι κυρίαρχες τάξεις στη Χιλή, οι οποίες σταμάτησαν αυτές τις μεταρρυθμίσεις (με την αρωγή της κυβέρνησης των Η.Π.Α. και των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων του Βορρά).

Αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί:

οι ρίζες του προβλήματος εντοπίζονται στις ίδιες τις αναπτυσσόμενες χώρες -στον τρόπο που οι σχέσεις εδράζονται και ελέγχουν τις κυβερνήσεις, με την υποστήριξη των κυβερνήσεων του Βορρά, που και αυτές με τη σειρά τους επηρεάζονται από τις δικές τους, εγχώριες κυρίαρχες τάξεις και τα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα.

Σε αντίθεση με μια συχνή αντίληψη, οι λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στον κόσμο δεν είναι δύσκολες από την επιστημονική πλευρά. Αναλύοντας τα δεδομένα, θα μπορούσαμε εύκολα να βρούμε τις λύσεις: να ενδυναμώσουμε τους κυριαρχούμενους πληθυσμούς και να κάνουμε τις κυβερνήσεις να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους. Η Π.Ο.Υ. θα μπορούσε να είναι ένας οργανισμός που παρέχει υποστήριξη, μέρος  αυτής της υποστήριξης θα μπορούσε να είναι η κριτική και η καταγγελία των κυρίαρχων ομάδων και τάξεων (και στο Βορρά και στο Νότο), οι οποίες μέσω της επιρροής που ασκούν στις κυβερνήσεις αναπαράγουν τα συμφέροντά τους.

Ενώ η λύση φαίνεται εύκολη, η εφαρμογή της στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας σε Βορρά και Νότο είναι πράγματι πολύ δύσκολη. Δύσκολη, όμως, δε σημαίνει αδύνατη. Μερικές φορές, πιο σημαντική από την ταχύτητα της αλλαγής είναι η κατεύθυνση της αλλαγής. Και μία κατεύθυνση είναι να επαναφέρουμε αρχές και πρακτικές που έχουν αποδείξει την αξία τους. Σε αυτή την τροχιά, μπορούμε να πάρουμε κατευθύνσεις από την εξαίρετη φιλοσοφία που διατρέχει το Καταστατικό της Π.Ο.Υ. Ας μην ξεχνάμε ότι η Π.Ο.Υ. ιδρύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα νικηφόρο πόλεμο ενάντια στο φασισμό και στο Ναζισμό. Εκείνος ο πόλεμος έγινε για έναν καλύτερο κόσμο και οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο επιθυμούσαν μια υγιή ζωή για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους. Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε το Καταστατικό της Π.Ο.Υ.- σχεδιασμένο, συμπτωματικά, από επαγγελματίες δημόσιας υγείας όπως ο Karl Ewang από τη Νορβηγία, ο John Brotherston από τη Σκωτία, ο Serg Stampa της Γιουγκοσλαβίας και άλλους.

Άλλα κείμενα που εξακολουθούν να παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα είναι η αναφορά Willy Brandt και η διακήρυξη AlmaAta. Είναι τόσο επείγοντα, αναγκαία και πολύτιμα σήμερα όσο και όταν εμφανίστηκαν για πρώτη φορά. Η διακήρυξη AlmaAta ήταν ένα πολύ θετικό βήμα (το αποτέλεσμα ενός πολύ διαφορετικού πολιτικού πλαισίου) στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες σε παγκόσμιο επίπεδο – αν και τώρα πλέον, σίγουρα, θα έπρεπε να επικαιροποιηθεί.
Αλλά η φιλοσοφία που διατρέχει τη διακήρυξη είναι ακόμα πολύ συναφής. Πρέπει να επαναφέρουμε αυτήν την ολιστική, αναλυτική προσέγγιση της υγείας, σύμφωνα με την οποία η αξία μιας οικονομικής πολιτικής δεν αποτιμάται από τη συνεισφορά της στην οικονομική μεγέθυνση, αλλά μάλλον το αντίθετο: η αξία μιας οικονομικής πολιτικής αποτιμάται πρωταρχικά ή αποκλειστικά από την επίπτωσή της στην υγεία και στην ευημερία των ανθρώπων.

Μερικές λύσεις:
μια επιλογή στον τομέα της υγείας που να ενδυναμώνει τον πληθυσμό, διευκολύνοντας την ενεργό συμμετοχή του στη διαμόρφωση της κοινωνίας στην οποία μετέχει

  • ένα σύστημα υγείας, στο οποίο οι πόροι να διανέμονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα κονδύλια να συγκεντρώνονται με βάση τη δυνατότητα κάθε ανθρώπου να συνεισφέρει.
  • ενα σύστημα υγείας συνδεδεμένο με πολιτικές αναδιανομής στο εσωτερικό μιας χώρας, αλλά και μεταξύ των χωρών –συνοδευόμενο από πολιτικές πλήρους απασχόλησης, οι οποίες να διασφαλίζουν ότι οι ενήλικες έχουν το δικαίωμα σε ικανοποιητική εργασία σ’ ένα φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα παραγωγής και διανομής που καθοδηγείται από δημόσιες παρεμβάσεις και ρυθμίσεις.

Η τεράστια απόσταση ανάμεσα σε αυτές τις λύσεις (όλες τους εύκολα πραγματοποιήσιμες) και στη δυνατότητα να τις πραγματώσουμε, μας δείχνει πολλά σε σχέση με τις πολιτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε ακόμα.

Υπάρχουν, εντούτοις, θετικά σημεία που καταδεικνύουν ότι η απόσταση ανάμεσα στο επιθυμητό και στο εφικτό μπορεί να μειωθεί.

Αν και θεωρώ ότι η σχέση Βορρά-Νότου πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων (για παράδειγμα η διμερής βοήθεια πρέπει να αντικατασταθεί από πολυμερή, διεθνή μεταφορά πόρων) ακόμα πιστεύω ότι τα ακαδημαϊκά ινστιτούτα του Βορρά μπορούν να βοηθήσουν.
Έχουν ένα πλούτο γνώσης και πρακτικών που μπορεί να γίνουν πολύ χρήσιμα, αν μεταδοθούν. Είναι όμως ουσιώδες ότι η επιστημονική γνώση φέρει το όραμα και τις αξίες των επιστημονικών ιδρυμάτων των χωρών στις οποίες εδράζεται αυτό το όραμα και αυτές οι αξίες μπορούν να είναι επιζήμια για τους πληθυσμούς των αναπτυσσόμενων χωρών.

Θα έχετε προσέξει, για παράδειγμα, πώς  η φράση «ανισότητες στην υγεία» έχει αντικατασταθεί από τον  λιγότερο συγκρουσιακό όρο «διαφορές στην υγεία», και ο όρος «πείνα» από τον όρο «έλλειμμα βάρους». Σε  αναφορά της Π.Ο.Υ. (2003), για παράδειγμα, το «έλλειμμα βάρους» («underweight») ορίζεται ως το πιο σημαντικό πρόβλημα στον κόσμο σήμερα –θαρρείς και το πρόβλημα της πείνας και του λιμού είναι απλώς ζητήματα βάρους.

«Το να είσαι απλός δε σημαίνει ότι είσαι απλοϊκός. Στη πορεία του έργου σου θα ανακαλύψεις ότι πίσω από καθετί που φαίνεται πολύπλοκο και δύσκολο να καταλάβεις υπάρχουν σχετικά απλές πραγματικότητες, εύκολες στη σύλληψη αρκεί να τις προσέξεις».

it is not richest societies which have the best Health, but those that have the smallest income difference between rich and poor

Ζούμε σε ένα περιβάλλον κοινωνικών ανισοτήτων (οικονομική, οικολογική , πολιτική , κοινωνική κ.λπ..) και είναι δυνατόν να έχουμε ισότητα στην υγεία;  Η Π.Ο.Υ (παγκόσμια οργάνωση υγείας) θέτει την ανισότητα στο σύνολο των διαφορών στην υγεία , πού είναι αθέμιτες και άδικές , που μπορούν να αποφευχθούν και δεν είναι καθόλου μα καθόλου ασήμαντες. Θέλω να κάνω μία διάκριση ανάμεσα στην ισότητα στην υγεία  και στην ισότητα στις υπηρεσίες υγείας(που σημαίνει υπηρεσίες ανάκτησης της υγείας). Η υγεία από τις υπηρεσίες της υγείας είναι δύο διαφορετικά πράγματα, η υγεία είναι η διατήρησή της και η προώθησή της , ενώ οι υπηρεσίες υγείας είναι η διαδικασίες διατήρησης ή ανάκτησης της υγείας. Όταν προσδιορίζουμε την υγεία στην πολιτεία ή το κράτος, αν θέλετε δεν ορίζουμε μόνο το Υπουργείο Υγείας αλλά και το Υπουργείο Γεωργίας (υγιεινή διατροφή), και το Υπουργείο Οικισμού( υγιεινό σπίτι) , και το Υπουργείο εργασίας ( υγιεινή στην εργασία), και το Υπουργείο Δικαιοσύνης (υγεία των κρατουμένων) ,και το Υπουργείο Παιδείας (Σχολική υγεία, Αγωγή της υγείας) και το Υπουργείο Οικονομικών (οικονομικά της υγείας, οικονομικό επίπεδο διαβίωσης ) και φυσικά το Υπουργείο Υγείας (Πρόληψη της υγεία ). Συνεπώς η υγεία είναι θέμα του συνόλου της Πολιτείας και της Κρατικής Μηχανής και όχι μόνο ενός υπουργείου η μίας υπηρεσίας. Θα πρέπει όμως να αρχίσουμε να βλέπουμε διαφορετικά μερικά πράγματα, όπως, οι υπηρεσίες που προσφέρονται για την ανάκτηση της ασθένειας δεν μπορούν να θεωρηθούν υπηρεσίες υγείας , ενώ , οι υπηρεσίες υγείας είναι εκείνες οι οποίες εφαρμόζονται για να έχουμε πρόληψη, υγιεινό σπίτι, υγιεινό περιβάλλον κ.λπ..

Υπάρχει τεράστια διαφορά ακόμα και στις έννοιες  π.χ. Ακούω την διαφήμιση για το ότι οι καπνιστές διατρέχουν 20 φορές  περισσότερο κίνδυνο να αρρωστήσουν, από τους μη καπνιστές. Θα έπρεπε να διατυπωθεί βάσει της θετικής πλευράς. Δηλαδή , οι μη καπνιστές έχουν 20 φορές περισσότερες πιθανότητες να μην αρρωστήσουν, σε σχέση με τους καπνιστές. Η μεγαλύτερη ισότητα στην ασθένεια είναι  η υγεία .

Αυτό μου θυμίζει το 1998 στην Αθήνα στο συνέδριο με τίτλο  «Διάλογος για την υγεία στα Βαλκάνια»  αναφέρθηκε μια σύνεδρος από την Σερβία «it is not richest societies witch have the best Health , but those that have the smallest income difference between rich and poor». Πιστεύω ότι η μεγαλύτερη ισότητα ή προσπάθεια για ισότητα είναι η πρόληψη.  Η μεγαλύτερη ισότητα στην ασθένεια είναι η υγεία. Από τι εξαρτάται, λοιπόν, η υγεία ; Από μερικές απλές προϋποθέσεις, όπως τις καθόρισε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας:

  1. Απελευθέρωση από τον φόβο του πολέμου
  2. ΄Ισες ευκαιρίες για όλους
  3. Ικανοποίηση των βασικών αναγκών για:

α. τροφή

β. βασική εκπαίδευση

γ. νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής

δ. Αξιοπρεπή κατοικία

ε. Ασφαλής εργασία και ένας χρήσιμος ρόλος στην κοινωνία

στ. πολιτική βούληση και λαϊκή υποστήριξη

Εν συντομία :

  1. Απελευθέρωση από τον φόβο του πολέμου

Πιστεύω ότι η Ειρήνη και η εδραίωση της είναι η πρώτη και καλύτερη προϋπόθεση για υγεία και για υγιεινές πόλεις.

  1. ΄Ισες ευκαιρίες για όλους

Όλοι οι πολίτες κάθε χώρας έχουν ίσα δικαιώματα στην υγεία, που διασφαλίζονται μόνο με την παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους ανεξαιρέτως  τους πολίτες για να αναπτύξουν την υγεία τους και για να την διατηρήσουν.

  1. Ικανοποίηση βασικών αναγκών

Η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, ώστε οι πολίτες να έχουν την ευκαιρία να ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες , δηλαδή, αξιοπρεπή διατροφή, βασική εκπαίδευση, ασφαλές πόσιμο νερό, υγιεινή κατοικία, μία χρήσιμη απασχόληση με ένα αξιοπρεπές εισόδημα.

α. Διατροφή και υγεία

Έννοιες ταυτόσημες  ότι τρώμε ,  αυτό που είμαστε.  Θα πρέπει να εξασφαλιστεί για όλους τους πολίτες το να έχουν πρόσβαση σε όλα τα βασικά είδη υγιεινής διατροφής , σε τιμές που θα βρίσκονται μέσα στις δυνατότητές τους.

β. Η εκπαίδευση

Αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την δημιουργία γνώσης , ενημέρωσης, πληροφόρησης και εκπαίδευσης των πολιτών για την διατήρηση της υγείας τους.

γ. Νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής

Το υγιεινό νερό , θα μου πείτε, ότι το θεωρείτε αυτονόητο και δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε. Δεν είναι, όμως,  έτσι τα πράγματα .  100 εκατομμύρια πολίτες στην περιοχή ευθύνης του Ευρωπαϊκού Γραφείου της Π.Ο.Υ, δεν είχαν το 1981 σωστή εγκατάσταση πόσιμου νερού και 250 εκατομμύρια πολιτών δεν είχαν υγιεινή εγκατάσταση νερού.

δ. Η αξιοπρεπής κατοικία

Η υγιεινή κατοικία αποτέλεσε και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα υγείας και πρέπει να το κατανοήσουμε όλοι.  Δεν υπάρχουν υγιεινές κατοικίες μέσα σε ανθυγιεινές πόλεις .

ε. Ασφαλής εργασία /ανεργία/ εισόδημα

Η παράμετρος αυτή έχει πολλές όψεις.  Οι ανθυγιεινοί όροι εργασίας αυξάνουν τον κίνδυνο επαγγελματικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών.  Ο άνεργός, πάλι, νιώθει άχρηστος, δεν έχει τα απαραίτητα, ή και αν έχει κάποια από αυτά, κάποιος άλλος εργάζεται και του τα παρέχει (ο πατέρας, ο αδελφός, η αδελφή, η μάνα κ.λ.π.).  Παραμένει ανίσχυρος στην υγεία, στην υγιεινή ζωή και στο δικαίωμα της ζωής.

Οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες που ζουν οι άνθρωποι, επηρεάζουν την υγεία τους σε όλη την διάρκεια της ζωής τους. Μία πολιτική υγείας πρέπει να παρεμβαίνει σε όλους τους καθοριστικούς παράγοντες που ρυθμίζουν ή επηρεάζουν την υγεία. Οι πολιτικές ισότητες θα έπρεπε να ασχολούνταν με την βελτίωση των συνθηκών της ζωής και εργασίας, γιατί μία ισχυρή πολιτική βούληση μαζί με λαϊκή υποστήριξη θα εξασφάλιζε σε όλους τους πολίτες τις προϋποθέσεις για υγεία. Κάποιοι που θα διαβάζουν τα γραφόμενά μου, θα μου πουν ότι κάνω πολιτική και θα συμφωνήσω μαζί τους. Ναι κάνω πολιτική, διότι η υγεία ή είναι πολιτική υπόθεση ή δεν είναι τίποτα.

Η σπατάλη δις εκατομμυρίων στην πολιτική της ασθένειας, τι είναι ; δεν είναι πολιτική ;

Π.χ.

Η σπατάλη δις εκατομμυρίων για την θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα σε σχέση με την επένδυση των ιδίων πόρων στην μη έναρξη του καπνίσματος , δεν θα έφερνε σαν αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωπο-ετών ποιοτικής ζωής ; Πολιτική είναι και τα δύο, αλλά η κατασπατάληση δις εκατομμυρίων στην έρευνα και θεραπεία του καρκίνου εκτός από πολιτική είναι και ανήθικη, διότι δεν επενδύουν τους ίδιους πόρους των δις ή τρις εκατομμυρίων στην πρόληψη. Πώς συμπεριφέρεται η κοινωνία μας όμως ; Να  μερικά παραδείγματα:

Πολλές ασθένειες, όπως η φυματίωση, άρχισαν στην Ευρώπη να μειώνονται πριν ανακαλυφθούν τα αίτια που τις προκαλούσαν και πριν ακόμη βρεθεί το εμβόλιο.  Τι ήταν εκείνο που δημιούργησε αυτήν την μείωση ;

Η βελτίωση των κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών διαβίωσης.

Πριν από πολλά χρόνια δεν υπήρχαν ή υπήρχε μικρός αριθμός επαγγελματικών ασθενειών.  Σήμερα έχουν αυξηθεί και έχουμε και ειδικότητα της Ιατρικής, την Ιατρική της εργασίας.  Γιατί ;  Γιατί οι συνθήκες εργασίας αντί να βελτιώνονται χειροτερεύουν.

Η ισότητα στην υγεία προϋποθέτει ισοκατανομή χρόνου εργασίας, εισοδήματος, εξουσίας κ.λ.π.  Το σύστημα προωθεί  «μοντέλα επιτυχίας», μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες.

Π.χ.

έβλεπα, προ ημερών, στην τηλεόραση διαφήμιση που μου έλεγε ότι για να βρω ένα “νέο σημείο ισορροπίας”, θα πρέπει να τρέξω να αγοράσω την καινούργια μάρκα αυτοκινήτου, την νέα κολεξιόν ρούχων, την νέα μάρκα τσιγάρων κ.τ.λ.  Και ότι αν δεν προλάβω εγώ, τότε θα πάει ο διπλανός μου και θα «πετύχει» ενώ εγώ θα είμαι «αποτυχημένος» που δεν θα τα έχω αποκτήσει.   Το σύστημα υπονομεύει τις τυχόν υπάρχουσες ισορροπίες και μετά τρέχει να τις καλύψει, αποκομίζοντας κέρδη από την ανισορροπία και την διαδικασία για την κάλυψή της. Στην μνήμη μου έρχεται η διατύπωση

«Η ανισότητα αποτελεί παράγοντα προόδου.  Είναι Εθνικό Κεφάλαιο».

Συνεπώς η ανισότητα στο σύστημα Υγείας είναι παράγοντας κέρδους και ανάγεται  (η ανισότητα ) σε ανώτατη αρχή. Αν κάποιοι ήθελαν να προωθήσουν την ισότητα στην υγεία, τότε , απλά, θα έπρεπε να εξαλείψουν τις κοινωνικές ανισότητες.   έτσι θα μπορούν να ονομαστούν οπαδοί της ισότητας, στην υγεία , όλοι εκείνοι που θα κατανοήσουν, επιτέλους, ότι για μια καλή συνύπαρξη , είναι καλύτερα να ακολουθήσουμε αυτά που μας ενώνουν, παρά αυτά που μας χωρίζουν.

Η Υγεία παράγοντας κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης

Η υγεία καθοριστικός παράγοντας κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης

Ένα παλιό ινδιάνικο ρητό λέει ότι “όταν η γη είναι άρρωστη, οι άνθρωποι είναι άρρωστοι”.

Το ρητό αυτό, αν και είναι πολύ παλιό και μας χωρίζουν πολλά χρόνια από τότε, εκφράζει την αλληλεξάρτηση πολλών παραγόντων στην υγεία. Και σήμερα είναι επίκαιρο, εκφράζοντας την σύγχρονη γνώση για την επίδραση των εξωτερικών παραγόντων στην υγεία και ιδιαίτερα το περιβάλλον του ανθρώπου, τοποθετώντας την υγεία, καθοριστικό παράγοντα κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης των ανθρώπων.

Και οι δικοί μας οι πρόγονοι (Ιπποκράτης, Γαληνός κλπ) εξέταζαν την υγεία σε σχέση με το περιβάλλον (νερό, αέρας, έδαφος, τροφή κλπ) λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ατόμου, της οικογένειας και συνολικά του κοινωνικού συνόλου.

Ο όρος “συνολική έννοια της υγείας” προσδιορίζει την υγεία σήμερα.

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να εκφραστεί και να οριστεί πλήρως η υγεία σε σχέση με άλλες έννοιες που αντικειμενικά συνδέονται με αυτή. Στο παρελθόν πίστευαν ότι η υγεία αντιπροσωπεύει την απουσία της νόσου.  Υπάρχει και σήμερα σε μεγάλο ποσοστό  η πεποίθηση στην κοινωνία μας ότι υγιής είναι εκείνος ο άνθρωπος που δεν πάσχει από κάποια νόσο, και αφού δεν πάσχει από κάποια συγκεκριμένη νόσο άρα δεν είναι άρρωστος.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) εδώ και αρκετά χρόνια έχει επανεκτιμήσει και επαναπροσδιορίσει τον όρο υγεία. Με τον όρο “υγεία” νοείται η ολοκληρωμένη ευεξία του σώματος και του μυαλού και όχι μόνο η απουσία της ασθένειας.

Συνεπώς υγεία σημαίνει καλή φυσική, πνευματική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, της οικογένειας, της κοινότητας και συνολικά της κοινωνίας και συνδέεται άμεσα με ψυχολογικούς , κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες.

Για την υλοποίηση των πιο πάνω, σημαντικός παράγοντας είναι η εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής. Η προληπτική ιατρική είναι παράγοντας ανάσχεσης των αρνητικών συνθηκών που επηρεάζουν την υγεία του ατόμου, και μπορεί, και πρέπει να είναι αποτελεσματική μόνο, εάν έχει στην διάθεση της ένα σύνολο διαφορετικών στοιχείων με τα οποία θα είναι δυνατή η χρησιμοποίηση τους. Η χρήση αυτών τον στοιχείων θα δίνει τη δυνατότητα στους επαγγελματίες υγείας να λαμβάνουν υπόψη γενετικές, περιβαλλοντικές επιδράσεις, κληρονομικούς παράγοντες κλπ.

Επίσης πρέπει να εξετάσουμε τις οντότητες που συμμετέχουν και τον ρόλο τους

  1. I. Ο ρόλος των εργαζόμενων στον τομέα της υγείας

Στις περισσότερες κοινωνίες οι υπηρεσίες υγείας οργανώνονται σε δύο επίπεδα:

  1. a) Από ένα σύνολο λειτουργικών επιπέδων, διαφορετικών μεταξύ τους, τα οποία διοικούνται από διάφορες επαγγελματικές ομάδες της υγείας.
  2. b) Από ένα σύνολο επιπέδων, διαφορετικών μεταξύ τους, τα οποία διοικούνται από διάφορες μη επαγγελματικές ομάδες της υγείας.

Συγκεκριμένα:

  1. a) Η διοίκηση των διαφορετικών λειτουργικών επιπέδων περίθαλψης από επαγγελματίες υγείας οι οποίοι διαθέτουν αναγνωρισμένη επαγγελματική απασχόληση και έχουν προσδιορισμένο ρόλο (Γιατροί, Νοσηλευτές, Μαίες, Τεχνολόγοι, Οδοντίατροι κλπ) και διαθέτουν πιστοποιημένη γνώση του αντικειμένου τους.
  2. b) Ένα σύνολο επιπέδων περίθαλψης τα οποία λειτουργούν μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία και τα οποία επεκτείνονται στην παροχή πληροφοριών παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών κλπ, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση των επιπέδων της υγείας σε μια κοινωνία.(π.χ ΜΚΟ)

Οι εργαζόμενοι στην υγεία (είτε επαγγελματίες, είτε μη επαγγελματίες υγείας) συμβάλουν σημαντικά στην επιλογή και την επεξεργασία της πληροφορίας που αφορά στον ασθενή/άτομο για όλες τις πλευρές της ζωής του ώστε να είναι δυνατή η πλήρη ενημέρωση των εμπλεκόμενων με την θεραπεία και την αποτελεσματική βοήθεια.

Ο ρόλος τους και η συνεισφορά τους θα πρέπει να αναγνωρίζεται από όλους μας και να τους αποδίδεται η  υπόσταση που τους πρέπει.

ΙΙ.  Η επίγνωση της κοινωνίας

Η κοινωνία, μέσα στην οποία το άτομο ζει, έχει την υποχρέωση να ασχολείται  με την υγεία και την ευημερία των μελών της. Όλες οι όψεις της ζωής ή και του θανάτου συνδέονται, από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή μέσω διαφορετικών οικοσυστημάτων με ομάδες ανθρώπων που ζουν και επηρεάζονται από:

  1. a) τις διαφορές του καιρού
  2. b) τις προμήθειες τροφής και νερού
  3. c) το μέγεθος του καλλιεργούμενου εδάφους
  4. d) την ποιότητα των πολιτικών και κοινωνικών συστημάτων
  5. e) το πλεόνασμα ή την έλλειψη διαφόρων αγαθών
  6. f) την εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση σε μεγάλο ή μικρό βαθμό.

Αφού οι άνθρωποι δεν είναι δυνατόν να ζήσουν σε χώρους στεγανούς, συνεπώς ο κάθε ένας από εμάς, επηρεαζόμαστε σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, θετικά ή αρνητικά από εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες του περιβάλλοντος. Στις παραδοσιακές κοινωνίες η υγεία θεωρείτο κάτι το δεύτερον από το σύνολο της κοινωνίας χωρίς να υπάρχει η επίγνωση ότι τα ζητήματα της υγείας έχουν μεγάλη επίδραση στην καθημερινή ζωή του ατόμου. Και στην σύγχρονη κοινωνία η υγεία δεν παίζει πρωταρχικό ρόλο, η απουσία ποιοτικών υπηρεσιών υγείας (Δημοσίων / Ιδιωτικών), η δημιουργία ομάδων κοινωνικά αποξενωμένων, η αύξηση του αριθμού των φτωχών, η όχι σωστή παροχή εκπαίδευσης, η μη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, η έλλειψη καλά εκπαιδευμένων επαγγελματιών υγείας, και η μη έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση  των πολιτών, δημιουργούν προβλήματα στην Δημόσια υγεία και είναι δυνατή η επίλυση τους εάν αντιμετωπιστούν με σύγχρονες μεθοδολογίες και πολιτική βούληση.

III.   Κυβερνητικές ευθύνες

Υπάρχει η επίγνωση σε όλους μας ότι η υγεία επηρεάζει την οικονομική και την κοινωνική εξέλιξη και επίσης είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί σαν παράγοντας πολιτικής σταθερότητας. Αναγνωρίζεται από όλους μας και είναι πλέον και εμφανές ότι η καλή διατροφή προάγει τις εκπαιδευτικές ικανότητες και δεξιότητες, όπως επίσης και την παραγωγικότητα της εργασίας, ενώ η κακή διατροφή επηρεάζει αρνητικά την κοινωνία ως σύνολο.

Πολλές κυβερνήσεις αναγνωρίζουν σήμερα την μεγάλη και στενή συνάφεια που υπάρχει στο μέγεθος της οικογένειας με την υγεία, την διατροφή, στις επιδόσεις στο σχολείο και στην εργασία, προσλαμβάνοντας έτσι μια οικονομική και πολιτική σημασία.

Σήμερα στις σύγχρονες κοινωνίες συναντάμε δύο κατηγορίες ιατρικής περίθαλψης.

  1. a) Υπηρεσίες διαθέσιμες σε θεραπευτικό και προληπτικό επίπεδο σε συνδυασμό με την καλή κατοικία, την οικονομική σταθερότητα, την επαρκή εκπαίδευση και την επαρκή διατροφή.
  2. b) Ο περιθωριακός τύπος και συχνά σποραδικός απρόσιτος και ασυνεχής τύπος, περίθαλψης τον οποίον τα μέλη της κοινωνίας είναι υποχρεωμένα να διεκδικούν και συχνά πυκνά συνδέεται με υποβαθμισμένη κατοικία, εκπαίδευση, διατροφή, συνθήκες υγιεινής και προβλήματα υδροδότησης.

Μεταξύ των σύγχρονων και των παραδοσιακών κοινωνικών συστημάτων υπάρχει η λεγόμενη μεταβατική κοινωνία που βρίσκεται στο στάδιο του εκσυγχρονισμού και που αντιμετωπίζει μεγάλα και δύσκολα προβλήματα και των δύο άκρων του φάσματος και με επιπρόσθετα τα δικά της νέα προβλήματα.

Αντιπροσωπεύει μια μετάβαση από την πολυμελή οικογένεια του παραδοσιακού χωριού που βασίζεται στην καλλιέργεια της γης και την αυτοσυντήρηση, προς την μικρή οικογένεια που την συναντάμε στις αστικές και περί-αστικές περιοχές όπου έχει εξάρτηση από μια οικονομία νέου τύπου για την οποία δεν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένη και προετοιμασμένη. Η κατάσταση αυτή της μεταβατικής οικογένειας είναι κατά συνθήκη ρευστή και έχει μεγάλες ανάγκες στον τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης και της πρόνοιας. Σήμερα οι πολιτικοί ενδιαφέρονται περισσότερο για την κατασκευή ενός μεγάλου και βαρύγδουπου νοσοκομείου το οποίο θα μπορούσε να ήταν σύγχρονο και να παρέχει υπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου, αλλά, συνοδεύεται από ελλείψεις σε εκπαιδευμένο προσωπικό, υλικά μέσα, τεχνολογικό εξοπλισμό, οικονομικούς πόρους, σύγχρονα μέσα, μεθοδολογίες κλπ. και τελικά το μόνο που μπορεί να προσφέρει, είναι χαμηλής στάθμης υπηρεσίες υγείας σε κτήρια υψηλού κόστους κατασκευής και λειτουργίας.

Ο προγραμματισμός σήμερα για την υγεία είναι συμπωματικός και καθόλου δομημένος και οργανωμένος ώστε να ενσωματώνει τις υπάρχουσες ανάγκες και τους διαθέσιμους πόρους μιας περιφέρειας / κοινωνίας / κοινωνικών ομάδων. Το φαινόμενο του διπλασιασμού ή και του τετραπλασιασμού ακριβού εξοπλισμού στην ίδια περιφέρεια, η προσφορά υπηρεσιών οι οποίες δεν είναι απαραίτητες και ενδέχεται να είναι ακατάλληλες για την συγκεκριμένη περιφέρεια ή η χρήση ξένων μέτρων περίθαλψης, είναι ενδεικτικά του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο πολίτης από τις υπηρεσίες παροχής υπηρεσιών υγείας.

Τόσο από την πολιτική όσο και από την κοινωνική άποψη θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στον προγραμματισμό και στην εξασφάλιση ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας. Η υγεία αποτελεί ζωτικό παράγοντα για την ανάπτυξη ενός τόπου, μιας κοινωνίας, μιας χώρας και θα πρέπει να θεωρείται βασικό στοιχείο στον προγραμματισμό για την οικονομική και εκπαιδευτική ανάπτυξη μιας κοινωνίας. Υπάρχουν πολλά νομοθετήματα με τα οποία καθιερώνονται απαιτήσεις δημόσιας υγιεινής και ασφάλισης (εμβολιασμός παιδιών, σχολική υγεία, υγεία τροφίμων και υδάτων, υπηρεσίες υγειονομικού ελέγχου κλπ) τα οποία συνδέονται στενά με τα διάφορα μέτρα για την υγεία. Σημαντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη υπηρεσιών, ελέγχου όλων των οργανισμών που εμπλέκονται με την υγεία (Νοσοκομεία, Προνομιακά Καταστήματα, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κλπ) καταδεικνύοντας το ευρύ φάσμα της κυβερνητικής δραστηριότητας.

Η εξασφάλιση κεφαλαίων για την έρευνα, την εκπαίδευση των ασθενών, την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, υπογραμμίζει την μεγάλη σημασία που έχει η υγεία στις επιδιώξεις  μιας υπεύθυνης κυβέρνησης. Εκείνο που θα πρέπει να είναι κατανοητό είναι ότι η πληροφόρηση των μελών μιας πληθυσμιακής ομάδας είτε είναι υγιής είτε δεν είναι, δεν θα πρέπει να την αναζητεί στα νοσοκομεία. Τα περισσότερα άτομα της κοινωνίας προσπαθούν να προσαρμοστούν και να αντιμετωπίσουν τα καθημερινά και συγκεκριμένα προβλήματα είτε με επιτυχία, είτε χωρίς επιτυχία, με την βοήθεια της κυβέρνησης είτε χωρίς αυτήν.

Η υγεία, η εκπαίδευση, η ανεργία και η πρόνοια έχουν γίνει κεντρικά πολιτικά ζητήματα στην ζωή των πολιτών. Τα πολιτικά κόμματα και η κυβέρνηση τα έχουν εντάξει στα προγράμματά τους και αποτελούν κεντρικό στόχο για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Σήμερα διαθέτουμε πολύ επαρκείς τεχνολογικές εξελίξεις και υψηλού επιπέδου ιατρική γνώση, με τα οποία είναι δυνατόν να ωφεληθούν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της χώρας. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο χάσμα ανάμεσα στην διαθέσιμη γνώση και στην εφαρμογή της, που αντικατροπτίζει το πρόβλημα με μεγάλη πολιτική και οικονομική διάσταση.

Η εφαρμογή της διαθέσιμης γνώσης (βλ. σχήμα Ι) θα μας επιτρέψει, την βελτίωση της καθημερινής ζωής των πολιτών της χώρας κάνοντας την λιγότερη τεταμένη και περισσότερο υγιεινή. Εκείνο που απουσιάζει είναι το κίνητρο και η ώθηση, τα οποία θα δώσουν το έναυσμα για ωφέλεια στην Δημόσια και προληπτική υγεία. Είναι αναμφισβήτητο ότι ο προσεκτικός προγραμματισμός αντικατροπτίζει έναν δρόμο για την πρόοδο και θα πρέπει να γίνεται η καταγραφή των πραγματικών υπαρχουσών αναγκών και των διαθέσιμων πόρων στις κοινότητες /κοινωνίες.

Τα πολιτικά κόμματα και η κυβέρνηση θα πρέπει να οδηγηθούν στην εφαρμογή της γνώσης και στην αφομοίωση των τεχνολογικών εξελίξεων και θα πρέπει να έχουν ξεκάθαρο ότι η υγεία αποτελεί παράγοντα κοινωνικής και οικονομικής σταθερότητας.

Η εκπαίδευση θα πρέπει να είναι συνεχής και επαναλαμβανόμενη και θα πρέπει να αφορά τόσο στους πολίτες / ασθενείς  όσο και στους επαγγελματίες υγείας, ώστε από κοινού να επιτυγχάνεται μια συνεχής και αυξανόμενη επίγνωση του ρόλου της υγείας στην επίτευξη μεγαλύτερης ευημερίας.

Δεν υπάρχουν μαγικά τρικ και μεγάλα λόγια υπάρχει μόνο η ανάγκη να εφαρμόζεται η απλή λογική και η διαθέσιμη τεχνολογία. Ο προγραμματισμός και η οργάνωση αποτελούν το κλειδί για την ανάπτυξη της υγείας.

Δημόσια Υγεία

Για την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (1998), δημόσια υγεία είναι “Η επιστήμη και η τέχνη της προαγωγής της υγείας, της πρόληψης της αρρώστιας και της παράτασης της ζωής μέσα από τις οργανωμένες προσπάθειες της κοινωνίας”. Με τον όρο δημόσια υγεία εννοούμε το σύνολο των κλάδων της επιστήμης, αλλά και των κοινωνικών δομών, που έχουν ως αντικείμενό τους την προάσπιση της υγείας του πληθυσμού. Έχοντας ξεκινήσει ως ένας όρος που κάλυπτε την πτυχή της υγείας των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, σήμερα έχει διευρυνθεί ώστε να καλύπτει την υγεία στο σύνολό της. Η δημόσια υγεία περιλαμβάνει ένα τεράστιο αριθμό τομέων (περιβαλλοντική, εργασιακή, βιοϊατρικής, βιοτρομοκρατίας κ.ά.) που αποτελούν ισάριθμους τομείς εξειδίκευσης για τους λειτουργούς της. Σε πρακτικό επίπεδο, μπορεί να χωριστεί σε δύο μέρη, την επιδημιολογία και τα συστήματα υπηρεσιών για την  ανάκτηση της υγείας . Η επιδημιολογία αφορά στην κατανομή και τα αίτια των ασθενειών και των προδιαθεσικών τους παραγόντων , την πρόληψη και προαγωγής της υγείας, ενώ τα συστήματα υπηρεσιών για την ανάκτηση της υγείας  περιλαμβάνουν την οργάνωση υπηρεσιών παροχής φροντίδας, καθώς και συναφών κοινωνικών μέτρων, την αξιολόγηση των αναγκών του πληθυσμού και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η επιδημιολογική μεθοδολογία της έρευνας εφαρμόζεται για τον καθορισμό της κατανομής και των αιτίων των ασθενειών, αλλά και για σκοπούς προγραμματισμού και αξιολόγησης των υπηρεσιών υγείας. Ενώ ο κλινικός γιατρός ασχολείται με τη διάγνωση και την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων σε άτομα, η επιδημιολογία ασχολείται με τη διερεύνηση προβλημάτων υγείας στην κοινότητα και μελετά τρόπους για την επίλυσή τους και για την πρόληψη της επανεμφάνισής τους στο μέλλον. Η διερεύνηση και ο καθορισμός μεταβλητών παραγόντων που σχετίζονται με την υγεία αποτελεί τη βάση για διαμόρφωση πολιτικής στο χώρο της δημόσιας υγείας. Ετυμολογικά, η “επιδημιολογία” προήλθε από τον όρο “επιδημία”, που παραπέμπει κυρίως σε μολυσματικές ασθένειες οι οποίες παλαιότερα ενδημούσαν. Έτσι, μέσα από τη μακραίωνη μελέτη των μολυσματικών ασθενειών έχει εξελιχθεί η επιδημιολογία ως κλάδος. Σήμερα, αναφέρεται και στα μη μεταδοτικά νοσήματα, πχ καρκίνος, καρδιοπάθειες, ψυχιατρικά προβλήματα, και σε προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως παχυσαρκία, ατυχήματα, κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών, αυτοκτονίες κα. Οι αλματώδεις εξελίξεις της ιατρικής οδηγούν αναπόφευκτα στη δημιουργία κοστοβόρων συστημάτων φροντίδας με επίκεντρο το κλινικό περιβάλλον. Παράλληλα με τη συνεχή τάση προς την εξειδίκευση και τη δημιουργία νέων κλάδων της θεραπευτικής και διαγνωστικής, παρουσιάζεται επιτακτικά η ανάγκη για σωστές και στοχευμένες εφαρμογές τους και για στροφή, όπου αυτό είναι δυνατό και επιβάλλεται, προς λιγότερο κοστοβόρα  συστήματα και διαδικασίες πρόληψης και προαγωγής της υγείας. Ο ρόλος της επιδημιολογίας στη διαδικασία αυτή είναι θεμελιώδης, επειδή συμβάλλει στην κατανόηση της φύσης των προβλημάτων υγείας και στην ορθή επιλογή και αξιολόγηση μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης. Η επιδημιολογία παρέχει την επιστημονική βάση στην οποία θα στηριχθούν οι αρχές δημόσιας υγείας για τη λήψη στοχευμένων μέτρων για την υγεία, δηλαδή, μέτρων που να είναι αποτελεσματικά, ασφαλή, σύμφωνα με τους κανόνες της δεοντολογίας και που να εξασφαλίζουν την όσο το δυνατό ορθολογιστική χρήση των δημόσιων πόρων – υλικών και ανθρώπινων – χωρίς διασπάθιση, κακή διαχείριση ή εξυπηρέτηση συμφερόντων.  Συνάγεται πως η έννοια της δημόσιας υγείας δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια υγειονομικής φροντίδας, αλλά είναι συνυφασμένη και με τις εξελίξεις στον ευρύτερο  κοινωνικό χώρο. Τα μεγάλα κινήματα για την υγειονομική μεταρρύθμιση – που γεννήθηκαν και εξελίχθηκαν και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού περί τα μέσα του 19ου αιώνα, ως φυσική εξέλιξη της ανάπτυξης της ιατρικής, καθώς και όλων των τομέων της επιστήμης, της τέχνης και του πολιτισμού κατά το Διαφωτισμό – έχουν διαδραματίσει ουσιώδη ρόλο στην εξέλιξη της δημόσιας υγείας. Με τη Βιομηχανική Επανάσταση υπήρξαν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού από την ύπαιθρο στα μεγάλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα, όπου οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν άθλιες, με ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία. Οι πόλεις αναπτύσσονταν πέραν των δυνατοτήτων τους να παρέχουν συνθήκες στοιχειώδους υγιεινής διαβίωσης στους κατοίκους, εφόσον η ταχεία ανάπτυξη δεν άφηνε χρόνο για την ταυτόχρονη δημιουργία της απαραίτητης υποδομής. Η αντίσταση στις ασθένειες των ατόμων ήταν μειωμένη λόγω του υποσιτισμού και της έλλειψης ανοσίας σε πολλά λοιμώδη νοσήματα που ήταν ενδημικά στις πόλεις, αλλά όχι στην ύπαιθρο από όπου προέρχονταν. Το κρατικό σύστημα ιατρικής περίθαλψης ήταν  ουσιαστικά ανύπαρκτο, τουλάχιστον για τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, και τα νοσοκομεία ήταν συχνά μέρη όπου κάποιος πήγαινε για να πεθάνει και όχι για να θεραπευτεί. Η εποχή αυτή σημαδεύτηκε από έντονο προβληματισμό και κινητοποίηση για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης με τη δημιουργία της υποδομής, μεταξύ άλλων, για καθαρό νερό, υγειονομική απόρριψη σκυβάλων και αποβλήτων, καλύτερα σπίτια και προστασία από επαγγελματικά ατυχήματα και ασθένειες. Παράλληλα, σημειώθηκε αλματώδης πρόοδος στον τομέα της υγείας, με κυριότερα στοιχεία την τεχνολογική πρόοδο, την αναγνώριση της μικροβιακής αιτιολογίας πολλών ασθενειών (και περίπου μισό αιώνα αργότερα την ανακάλυψη των πρώτων αντιβιοτικών), την ταυτοποίηση των συστατικών της διατροφής και το ρόλο των διατροφικών στερήσεων στη δημιουργία παθολογικών συνδρόμων, την αναβίωση της ιπποκρατικής προσέγγισης στο ρόλο των περιβαλλοντικών παραγόντων στη δημιουργία της αρρώστιας,  την αναγνώριση του ρόλου της κληρονομικότητας και σημαντικές ανακαλύψεις σε πλείστους άλλους τομείς. Ο εμπλουτισμός της γνώσης σε σχέση με τα αίτια που προκαλούν τις ασθένειες είχε ως αποτέλεσμα να τονιστεί η ευθύνη του Κράτους, του κοινωνικού συνόλου, αλλά και του ατόμου, σε ότι αφορά στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας.  Ουσιώδη ρόλο στην προώθηση της επιδημιολογικής μεθοδολογίας και στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας διαδραμάτισε η σταδιακή εισαγωγή βελτιωμένων συστημάτων συλλογής και επεξεργασίας στατιστικών δεδομένων σε σχέση με τις ασθένειες και με συναφή, δημογραφικά, κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά στοιχεία. Με την καταγραφή πληροφοριών δημιουργούνται βάσεις δεδομένων που επιτρέπουν τη γενική περιγραφή μιας ασθένειας στην κοινότητα, τις συγκρίσεις ανάμεσα σε ομάδες πολιτών, την παρακολούθηση των διακυμάνσεων της συχνότητας της νόσου και τη διερεύνηση των πιθανών της αιτίων. Η συστηματοποιημένη καταγραφή γίνεται με συμβατικούς τρόπους, καθώς και με μεθόδους γεωγραφικών συστημάτων αποτύπωσης και επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό συσσωρευμένων περιστατικών γύρω από πηγές περιβαλλοντικής ρύπανσης (πχ αυξημένη ακτινοβολία, χημική ή βιολογική ρύπανση νερών, εργοστασιακά απόβλητα, αυξημένα επίπεδα θορύβου κ.ά.) και επιτρέπει την έγκαιρη προειδοποίηση για πιθανή επερχόμενη επιδημία. Μέσα από τη μελέτη των καταγεγραμμένων στοιχείων γίνεται σωστή και ορθολογιστική αξιολόγηση των αναγκών στον τομέα της υγείας, καθώς και καθοδήγηση της περιβαλλοντικής και κοινωνικής πολιτικής για προστασία της υγείας.